Regisseur Kurdwin Ayub over Mond: ‘Het is mijn doel om de kijker te frustreren’

Judo, kickboksen, striking, thaiboksen. Martial arts-vechter Sarah (Florentina Holzinger) kan het allemaal – en dat al meer dan twintig jaar. Maar haar carrière is over haar hoogtepunt heen, en nu is het armoe troef in het leven van de ooit zo succesvolle Oostenrijkse. Tot ze wordt benaderd door de Jordaanse zakenman Abdul, die haar vraagt om naar Jordanië te komen om zijn drie zussen te trainen. Volgens Abdul is mixed martial arts (MMA) hot in Jordanië, en komt Sarah daarom als geroepen, maar je voelt meteen dat er meer aan de hand is. Sarah pakt haar spullen en belandt zo in de Jordaanse hoofdstad Amman. Ze krijgt een mooie kamer in een nog mooier – en zeer instagrammable – hotel, waar ze op kosten van Abdul mag vertoeven.

Abdul en zijn drie zussen wonen in de woestijn, ver weg van de stad, en Sarah wordt iedere dag opgehaald door een zwijgzame taxichauffeur. Haar nieuwe werkgever heeft een prachtig paleisje, dat iets weg heeft van een fata morgana, een verschijnsel zó mooi dat je denkt dat het niet kan bestaan. De drie zussen – Nour, Fatima en Schaima – lijken alleen niet zo blij met de komst van Sarah. En zin om te trainen hebben ze al helemaal niet. De oudste heeft wat botox gedaan, de jongste is liever bezig met haar nagels lakken en alle drie kijken ze de hele dag Arabische soaps. Het is alsof ze hier vastzitten: zonder wifi, met de deuren op slot en altijd een bewaker in de buurt.

Buiten werktijden om doet Sarah niet zo veel. Ze zuipt aan de hotelbar, praat veel te hard, en loopt rond in ongepaste kledij. Je haartjes gaan overeind staan van Sarahs westerse arrogantie. Ze is een vechter en daarom heeft ze lak aan de regels in Jordanië. Is dat dapper? Is het gebrek aan respect? Zonder hoofddoek kan je als vrouw ongewenste aandacht krijgen; je loopt gevaar als je je lichaam niet goed bedekt. En juist daarom is Mond vaak beklemmend: een sterke witte vrouw zoekt haar plek in een voor haar vreemd land. Maar hoe sterk is ze? Sarah begint ondertussen in te zien dat de zussen in gevaar zijn, maar ze weet niet zo goed waarom. Gaat ze de held uithangen? Wordt ze een white savior?

Mond is een thriller, een ontsnappingsfilm en een hele zachte actiefilm. Mond, wat ‘maan’ betekent in het Duits, is de tweede film van de jonge Koerdisch-Oostenrijkse regisseur Kurdwin Ayub. Ze debuteerde in 2022 met Sonne (‘zon’ in het Duits), een film over Koerdische tieners in Wenen, die viraal gaan op Youtube als ze een video maken waarin ze in hijab twerken en popliedjes zingen. Ik videobel met Ayub om het over haar nieuwe film te hebben, en al snel hebben we het over elkaars achtergrond. Ik vertel haar dat ik Koerdisch ben, ‘maar wel van de Turkse kant’. Ayub, die Iraaks-Koerdisch is, antwoordt: ‘Het is oké, in werkelijkheid zijn wij Koerden allemaal hetzelfde.’

Ik wilde dit keer een witte Europese vrouw als hoofdpersoon, als een spiegel voor het publiek

‘Ik ben niet zozeer geïnteresseerd om mijn afkomst te betrekken in het maken van films. Ik kijk liever naar dingen als identiteit en etniciteit. Hoe is het om te migreren, ontsnappen, of samen te zijn met anderen? We hebben allemaal dezelfde hoop en wensen, maar de omgeving waarin je zit, bepaalt wat veilig is en niet, welke privileges je hebt en welke niet. Zelf voel ik me in Oostenrijk en Irak hetzelfde.’

Mond is de maan, Sonne is de zon. Wat hebben je eerste twee films met elkaar te maken?

‘Met Mond wilde ik een film maken die het tegenovergestelde zou zijn van Sonne. Mijn eerste film gaat over Koerdische vriendinnen in Oostenrijk, Mond gaat over een Oostenrijkse in Jordanië. Het was belangrijk voor mij om dit keer een witte Europese vrouw als hoofdpersoon te hebben, als een spiegel voor het publiek. Ik weet dat er vooral witte, Europese mensen zullen kijken naar deze film. Hierdoor kunnen ze Sarah beter begrijpen – of juist niet. Ze denken goed in het verhaal zitten en dan verbreek ik de illusie. De derde film gaat trouwens Sterne heten – ‘sterren’ in het Duits.’

Je hebt een Koerdische en Iraakse achtergrond, waarom speelt Mond zich dan af in Jordanië?

‘Na de oorlog in Irak zijn er veel mensen gevlucht naar andere landen. Het is in Irak niet veilig. Het systeem is kapot, je verdient er geen cent. Het is een mislukt land. Idealiter zou ik in Irak filmen, maar helaas. Je kan er niet filmen omdat verzekeringsmaatschappijen je niet willen verzekeren. Dus ik heb gekozen voor een land en stad waar veel Irakezen naartoe zijn gevlucht. In Amman wonen veel vluchtelingen. Niet alleen Irakezen maar ook Palestijnen. Jordanië is een soort vluchtelingenland.’

‘Het coole aan Jordanië is dat ze openstaan voor kritiek, en dat de overheid je laat filmen over belangrijke kwesties zoals seksisme. In andere Arabische landen is er censuur. Hier in Jordanië zijn ze er helemaal oké mee. Ik wil het land niet romantiseren, want er zijn veel problemen, waaronder geweld tegen vrouwen, maar als je het land vergelijkt met alle andere in de regio, dan is voor een filmmaker Jordanië de beste keuze.’

Die reusachtige en prachtige villa waar de zussen wonen, net buiten Amman, hoe kwam je daar terecht?

‘De villa is een trouwlocatie. Het was heel makkelijk om er te filmen. De gemeenschap is bekend met filmproductie. Voor Hollywoodfilms wordt deze regio ook vaak gebruikt. Voor Mond was het niet heel belangrijk dat het verhaal zich in Jordanië afspeelt, dus ik heb geprobeerd om geen landschappen te laten zien, zodat de locatie ambigu bleef.’

De keuzes die Sarah maakt in de villa, in het hotel, in Amman en überhaupt in een voor haar onbekend land zijn ontzettend frustrerend.

‘Het is inderdaad mijn doel om de kijker te frustreren. Hoe Sarah zich gedraagt is koud en passief en soms respectloos. Eigenlijk vind ik dat je het niet kan maken om te zeggen dat iemand zich hoort aan te passen in een ander land: als ik korte jurkjes wil dragen, dan draag ik korte jurkjes. Maar in de echte wereld werkt het niet zo. Sarah is heel naïef en staat symbool voor al die Europeanen die zich niet willen conformeren in niet-westerse landen.’

Ik heb van Sarah een vechtsporter gemaakt omdat ik wilde dat Mond een superheldenverhaal zou worden

‘Er is ook een deel van de kijkers die het irritant vindt dat ik ervoor heb gekozen om een film te maken vanuit een wit perspectief. Maar dat zij het irritant vinden, vind ik juist irritant. Jij bent het perspectief, jij bekijkt het vanuit jouw eigen ervaringen – Sarah is een tussenpersoon.’

Misschien wilde Sarah zich niet conformeren omdat ze nergens bang voor hoeft te zijn, als sterke martial arts-vechter.

‘Ik heb van Sarah een vechtsporter gemaakt omdat ik wilde dat Mond een superheldenverhaal zou worden. Het idee is simpel: een sterke, westerse, witte vrouw reist naar een niet-westers land om iedereen te redden. Eenmaal aangekomen ziet ze dat dat niet zo makkelijk gaat.’

Florentina Holzinger, die Sarah speelt, is fantastisch. Het viel me op dat ze net als veel vechtsporters een bloemkooloor heeft. Vecht ze ook in het echte leven?

‘Nee, ze is performancekunstenaar. In Oostenrijk is ze heel bekend. Ik ken haar al heel lang omdat ik hou van haar shows en optredens. Toen ik het script schreef van Mond, belde ik haar en zei ik dat ik haar in gedachten had voor de hoofdrol. Daarna werkten we ongeveer een jaar samen om haar acteren te verbeteren, zodat het natuurlijker werd. Zo ging het eigenlijk met alle acteurs: aan het begin zeiden ze allemaal dat ze niet konden acteren, en vervolgens bewezen ze het tegendeel.’

Want de rest van de cast bestaat ook uit non-acteurs?

‘Ik zou nooit ‘non-acteurs’ zeggen. Ik vind iedereen een acteur. Op sociale media en op straat acteert ook iedereen. Je hebt natuurlijk theaterscholen en acteerscholen, waar mensen heel kunstmatig worden opgeleid, maar dat vind ik niet boeiend. Ik kijk altijd naar mensen die uit de kunstwereld, dans, comedy of zelfs podcast-bubbel komen. Of naar mensen met andere, meer alledaagse beroepen. Ik zoek mensen die hun dromen willen waarmaken.’

‘De broer wordt gespeeld door Omar Al Majali, die podcasts maakt over geld. En een van de zussen, Andria Tayeh, is eigenlijk influencer. Ze is ontzettend beroemd in Jordanië. Ze heeft 1 miljoen volgers! Ze speelde eerder in soaps en is model.’

‘Kijk, ik ben niet naïef – ik weet dat Mond vooral in westerse landen wordt vertoond. Daarom heb ik ook een westerse vrouw als hoofdpersoon gekozen. Maar ik wilde ook iemand in de film voor het Arabische publiek. Ik gaf Andria het script en ze wilde gelijk meedoen, vooral vanwege de feministische boodschap.’

De dynamiek tussen de zussen vond ik het interessantst. Ze hebben alleen elkaar en zitten vast in een mannenwereld.

‘Ik heb zelf een zus en ik sta heel dichtbij haar. Ik ben bevriend met veel meisjes en vrouwen en ik heb een hechte band met mijn moeder. Ik ben altijd al meer geïnteresseerd geweest in relaties tussen vrouwen, omdat vrouwelijke verbinding vaak sterker aanvoelt. Bij mannen draaien relaties altijd om iets seksueels. Bij vrouwen gaat het meer om mentorschap, vriendschap, zusterschap. Als een vrouw gemeen tegen je is, of als een vriendin je verraadt, dan is dat ontzettend kwetsend. Als mannen je kwetsen, dan boeit dat veel minder.’

Is het vrouw-zijn in de film gebaseerd op iets wat jij zelf hebt meegemaakt of nu meemaakt?

‘Ik ben opgegroeid in een streng huishouden. Mijn vader was heel strikt en ik mocht niks van hem doen. Op latere leeftijd begon ik als liberale westerse vrouw met onvriendelijke en narcistische mannen te daten. Dat was het moment waarop ik me realiseerde dat het niet uitmaakt waar je vandaan komt of waar je woont, wie je familie is en wat je opvoeding is geweest: je wordt als vrouw altijd in een rol geduwd. In een stereotiepe rol van een ‘meisje’ of een prinses – zoiets, ik weet het niet. Het is niet alleen de schuld van de man, het is het patriarchaat waardoor de vrouwen ook zichzelf in beperkende hokjes plaatsen. Dat is waar ik mee te maken heb en daarom probeer ik erachter te komen waarom ik niet zo vrij ben als ik wil. Misschien kan ik vrij zijn, maar laat ik het mezelf niet toe, dus ik moet er achter komen waarom dan.’

Sonne ging over het monitoren via sociale media, Mond gaat over het monitoren via beveiligingscamera’s. Maar ook hier wordt sociale media als een gevaar neergezet.

‘Ik kom uit de generatie waarin het hele fenomeen social media is begonnen, met smartphones en MySpace. Het is interessant om te zien hoe mensen zich presenteren op platforms als Instagram. Iedereen acteert. Bewust of onbewust. Het is allemaal zo onnatuurlijk. En uiteindelijk gaan mensen zich ook zo nep gedragen in de echte wereld. Ik prik daar gelijk doorheen. Ik word omringd door alter ego’s en neppe mensen. Sonne ging over toe-eigening en nepheid en welke identiteit we denken te hebben, Mond gaat over de naïviteit rondom sociale media en hoe we via sociale media in de gaten worden gehouden. Je moet niet alles geloven wat je ziet. En ja, veel mensen zijn gewoon hartstikke nep.’

Na de film wil ik de kijker niet kwijtraken: het verhaal moet in hun hoofden blijven zweven

Zijn films ook nep?

‘Tegenwoordig hebben veel films een happy end en doen films echt veel te leuk. Zo’n film met schattige kinderen in een arm dorpje, ze bakken iets, het is lief en onschuldig: dat vind ik verschrikkelijk, want het is niet de realiteit. Het is te romantisch, het is oriëntalisme. Dus als ik een film maak, wil ik de slechte kanten van alles laten zien. Zo laat je gelijkheid zien, want iedereen is nou eenmaal gemeen, slecht, nep, een acteur. Ik wil met Mond een verhaallijn doorbreken in de hoofden van mensen, en stiekem wil ik ze ook een schuldgevoel bezorgen. Na de film wil ik de kijker niet kwijtraken: het verhaal moet in hun hoofden blijven zweven. Zoiets krijg je alleen met een open einde, een verwarrend slotstuk.’

Geloof je wel in een happy end?

‘Nee, nooit. Nee. Ik geloof in compromissen en praktische zaken. We hebben geen happy end, we gaan allemaal dood. En dat moeten we maar accepteren.’